مدت زمان لازم برای خواندن این مطلب: 4 دقیقه
تعاریف اولیه و حقایقی پیرامون اریتروپوئیتین (EPO)
- اریتروپوئیتین هورمونی است که توسط کلیه تولید می‌شود.
- اریتروپوئیتین سبب افزایش نرخ تولید گلبولهای قرمز خون در مغز استخوان می‌شود.
- هورمون اریتروپوئیتین را می‌توان در خون شناسایی کرد و میزان آن را اندازه‌گیری نمود. (آزمایش EPO)
- اندازه‌گیری میزان اریتروپوئیتین خون می‌تواند برای تشخیص وضعیت حاد پزشکی مورداستفاده قرار گیرد.
- اریتروپوئیتین را می‌توان به‌عنوان درمان برخی از انواع کم‌خونی مورداستفاده قرار داد.
- اریتروپوئیتین به‌عنوان یک داروی تقویت کننده عملکرد ورزشی (دوپینگ) توسط برخی از ورزشکاران مورد سوءاستفاده قرار گرفته است.
اریتروپوئیتین(EPO) چیست؟
اریتروپوئیتین هورمونی است که توسط کلیه‌ها تولید می‌شود و سرعت تولید گلبولهای قرمز خون توسط مغز استخوان را افزایش می‌دهد.
سلول‌های کلیه که اریتروپوئیتین می‌سازند، به میزان پایین اکسیژن موجود در خون که از کلیه‌ها عبور می‌کند، حساس هستند. وقتی سطح اکسیژن خیلی پایین باشد این سلول‌ها اریتروپوئیتین را می‌سازند و آزاد می‌کنند. سطح پایین اکسیژن ممکن است نشان‌دهنده کمبود تعداد گلبولهای قرمز خون (کم‌خونی) یا مولکول‌های هموگلوبین باشد که مسئولیت حمل اکسیژن در بدن را به عهده دارند.
اریتروپوئیتین چه‌کاری انجام می‌دهد؟ چرا به آن نیاز داریم؟
اریتروپوئیتین مغز استخوان را تحریک می‌کند تا گلبولهای قرمز بیشتری تولید کند. نتیجه افزایش تعداد گلبولهای قرمز خون، افزایش ظرفیت حمل اکسیژن خون خواهد بود.
به‌عنوان عامل اصلی تنظیم‌کننده میزان تولید گلبولهای قرمز، وظایف اصلی اریتروپوئیتین عبارت‌اند از:
- بهبود و افزایش سرعت تولید گلبولهای قرمز خون
- عامل شروع‌کننده سنتز هموگلوبین، مولکولی موجود درون گلبولهای قرمز خون که اکسیژن را حمل می‌کند.
ازلحاظ شیمیایی، اریتروپوئیتین یک پروتئین با یک قند متصل به ساختار شیمیایی آن است (گلیکوپروتئین). اریتروپوئیتین فقط یکی از چندین ترکیب مشابه گلیکوپروتئین است که به‌عنوان محرک‌هایی شناخته‌شده است که در رشد انواع خاصی از سلول‌های خونی در مغز استخوان نقش دارند.
آیا عضوی اریتروپوئیتین تولید می‌کند؟
نه. اریتروپوئیتین به مقدار کمتری در کبد تولید می‌شود. تنها در حدود ۱۰ درصد از اریتروپوئیتین در کبد تولید می‌شود. ژن اریتروپوئیتین بر روی کروموزوم ۷ انسان (در باند 7q21) یافت شده است. توالی‌های مختلف DNA در کنار ژن اریتروپوئیتین وارد عمل می‌شوند تا میزان تولید اریتروپوئیتین در کبد را در برابر میزان تولید آن در کلیه کنترل کنند.
چرا آزمایش اریتروپوئیتین انجام می‌شود؟
هورمون اریتروپوئیتین را می‌توان در خون شناسایی کرد و میزان آن را اندازه‌گیری نمود. میزان غیرطبیعی اریتروپوئیتین در خون می‌تواند نشان‌دهنده وجود اختلالاتی در مغز استخوان (نظیر پلی سیتمی و یا افزایش بیش‌ازحد تولید گلبول قرمز خون)، بیماری‌های کلیوی و یا سوءاستفاده از اریتروپوئیتین باشد. آزمایش میزان اریتروپوئیتین موجود در خون مفید است، چراکه:
- میزان بسیار کم اریتروپوئیتین ممکن است عامل تعداد پایین گلبولهای قرمز خون (کم‌خونی)، به‌ویژه کم‌خونی‌های مرتبط با بیماری‌های کلیوی باشد.
- میزان بسیار زیاد اریتروپوئیتین ممکن است سبب ایجاد تعداد بسیار زیاد گلبولهای قرمز خون (پلی سیتمی) شود.
- میزان بسیار زیاد اریتروپوئیتین ممکن است مدرکی دال بر وجود تومور در کلیه بیمار باشد.
- میزان بسیار زیاد اریتروپوئیتین در یک ورزش‌کار ممکن است سوءمصرف اریتروپوئیتین را نشان دهد.
آیا لازم است برای آزمایش اریتروپوئیتین ناشتا باشیم؟
معمولاً به بیماران توصیه می‌شود که به مدت 8 الی 10 ساعت (از شب تا صبح) ناشتا باشند و گاهی اوقات به مریض‌ها پیشنهاد می‌شود که برای ۲۰ الی ۳۰ دقیقه قبل از آزمایش دراز بکشند و استراحت کنند. این آزمایش به یک نمونه معمولی خون نیاز دارد که برای آنالیز به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.
میزان اریتروپوئیتین نرمال (طبیعی) چقدر است؟
میزان اریتروپوئیتین نرمال در رنج ۴ تا ۲۴ میلی واحد بر میلی‌متر (mU/ml) است.
غیرطبیعی بودن میزان اریتروپوئیتین چه مفهومی دارد؟
میزان اریتروپوئیتین غیر نرمال، می‌تواند نشانگر وجود انواع نارسایی‌ها و بیماری‌ها در مغز استخوان و یا کلیه‌ها باشد. یکی دیگر از علل این افزایش می‌تواند سوءمصرف آن توسط یک ورزش‌کار به‌منظور افزایش تعداد گلبولهای قرمز خون برای بهبود عملکرد ورزشی باشد. تفسیر صحیح میزان اریتروپوئیتین غیرطبیعی به وضعیت خاص هر بیمار بستگی دارد. گاهی اوقات، ممکن است میزان اریتروپوئیتین نرمال باشد درحالی‌که انتظار داریم این میزان بالا باشد (مثلاً فردی دچار کم‌خونی شده باشد)، که این موضوع نشان‌دهنده وجود نارسایی در کلیه‌ها است.
آیا یک فرد بدون بیماری یا شرایط خاص پزشکی می‌تواند میزان اریتروپوئیتین بالایی داشته باشد؟
بله. به‌عنوان‌مثال، اریتروپوئیتین به‌عنوان یک داروی افزایش‌دهنده عملکرد در ورزشکارانی از قبیل دوچرخه‌سواران (در تور دوفرانس)، دوندگان دوهای استقامت، اسکیت‌بازان سرعتی و اسکی صحرانوردی مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرد. هنگامی‌که در برخی از موقعیت‌ها مورد سو استفاده قرار گیرد، بسیار خطرناک خواهد بود. ممکن است به علت کم‌آبی ناشی از ورزش شدید که می‌تواند غلظت (ویسکوزیته-گرانروی) خون را افزایش دهد، خطر لخته شدن خون افزایش پیدا کند، و حملات قلبی و سکته زیاد شود. مصرف اریتروپوئیتین در مسابقات تور دوفرانس، المپیک و دیگر سازمان‌های ورزشی ممنوع شده است.
آیا اریتروپوئتین به‌عنوان یک داروی تجویزی در دسترس است؟
بله. با استفاده از فناوری DNA نوترکیب، اریتروپوئتین به‌طور مصنوعی تولیدشده است و برای درمان افراد با انواع خاصی از کم‌خونی به کار می‌رود. در این شرایط می‌توان از اریتروپوئتین به‌عنوان دارویی برای تحریک مغز استخوان به تولید گلبولهای قرمز خون به‌منظور درمان کم‌خونی استفاده کرد. این دارو به‌عنوان اپوتئین آلفا (اپوژن، پروسیرت) و یا داربپوئتین آلفا (آرنسپ) شناخته می‌شود. این دارو‌ها در دو مدل تزریق وریدی و یا زیرپوستی تجویز می‌شوند.
اریتروپوئتین برای درمان کدام بیماری‌ها و یا تحت چه شرایطی تجویز می‌شود؟
اریتروپوئتین در بسیاری از زمینه‌های درمانی مورداستفاده قرار می‌گیرد. رایج‌ترین استفاده آن در افراد مبتلابه کم‌خونی (پایین بودن تعداد گلبولهای قرمز خون) مرتبط با انواع اختلالات کلیوی است. هنگامی‌که کلیه‌ها به‌درستی عمل نمی‌کنند، مقادیر پایین‌تر از حد نرمالی از اریتروپوئتین را تولید می‌کنند که می‌تواند منجر به تولید کمتر گلبولهای قرمز و یا کم‌خونی شود. بنابراین با جایگزین کردن اریتروپوئتین بدن با اریتروپوئتین مصنوعی، ممکن است انواع کم‌خونی‌های ناشی از بیماری‌های کلیوی درمان شود. در حال حاضر، مصرف اپوژن یا پروسیت بخش متداول و مرسومی از روند درمانی بیماران مبتلابه نارسایی کلیه است که برای جلوگیری از کم‌خونی و درمان آن نیازمند دیالیز هستند.
سایر مصارف درمانی ممکن است شامل درمان کم‌خونی ناشی از داروهای ایدز، کم‌خونی ناشی از شیمی‌درمانی، کم‌خونی ناشی از عملکرد غیر مناسب مغز استخوان (که محل ساخت سلول‌های خون است) و کم‌خونی‌های مرتبط با سرطان باشد.
تالیف:
تن‌ورز (اقتباس از مقاله‌ای از سایت medicinenet.com)
در صورت استفاده از این مقاله، نام و آدرس تن‌ورز را به عنوان منبع ذکر کنید.
